سیاست در اندیشه ابن‌سینا در امتداد دیانت است/ براساس منظومه فکری بوعلی قوانین ریشه در حکم و امر الهی دارند
تاریخ انتشار: ۳۰ مرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۵۱۴۴۴۸
بر اساس منظومه فکری ابن سینا می‌توان چنین بیان کرد که قوانین ریشه در حکم و امر الهی دارند و به‌صورت ثابت و تغییر ناپذیرند و بر افراد جامعه لازم است که از این احکام پیروی کنند تا به کمال مطلوب برسند؛سیاست در اندیشه ابن‌سینا در امتداد دیانت است.
به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: اول شهریور ماه مصادف با زاد روز ابن سینا حکیم بلندآوازه ایرانی است که نَه تنها در عرصه طب که در حوزه مباحث فلسفی و سیاسی نیز صاحب فکر و اندیشه بود تا جایی که هنوز که هنوز است بنیادهای فکری جهان علم، سیاست، فلسفه مرهون تلاش‌های این مرد بزرگ است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
«مهدی زارع» استاد دانشگاه و پژوهشگر دکتر حقوق عمومی دانشگاه تهران به مناسبت روز بزرگداشت ابن‌سینا یادداشت اختصاصی را در اختیار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان قرار داده است که در ادامه می‌خوانید:
از دیرباز دانش حکمت به دو بخش حکمت نظری و عملی تقسیم می‌شده است و اندیشمندانی چون افلاطون و ارسطو در یونان باستان تلاش کرده‌اند که بر اساس مبانی خود در حکمت نظری، به ترسیم مدینه فاضله بپردازند. در میان فیلسوفان از جمله ملاصدرا نیز این نگرش امتداد یافت، ضمن آنکه در دین اسلام از زمان طلوع آن، دغدغه حکمرانی و تشکیل حکومت عدل یکی از مهم‌ترین اهداف اجتماعی حضرت رسول (ص) و پس از آن ائمه معصوم (علیهم السلام) بود. قدمت حکمت عملی از یک سوی و تمرکز اندیشه سیاسی اسلام بر ایجاد حکومت اسلامی، در اذهان اندیشمندان منجر به تبیین و تحلیل شاخصه¬های حکومت اسلامی در آراء فلسفی گردید.
ابن سینا به عنوان رئیس مکتب مشاء یکی از اندیشمندانی بود که تشکیل و اداره حکومت اسلامی جزو دغدغه‌های علمی و عملی وی بوده است. اشاره‌های وی به شرایط حاکم، ضرورت اجرای حقوق الهی -حقوقی که از جانب خداوند متعال بیان شده است در جامعه و مقابله با افرادی که در برابر احکام الهی خاضع نیستند، در کتاب «اشارات و تنبیهات» وی که یکی از مهم‌ترین آثار وی است، نشان از توجه ویژه ابن سینا به مقوله حکمرانی می‌دهد. ضمن آنکه مشاهده موضوعات مرتبط با حکمرانی در کتاب‌های فلسفی ابن‌سینا، از این حقیقت حکایت می‌کند که در اندیشه وی، سیاست امتداد دیانت است.
حضور ابن سینا در مناصب حکومتی مانند وزارت را شاید بتوان از این زاویه نیز توجیه کرد چرا که در اندیشه ابن سینا سیاست صرفا یک حاشیه زندگی محسوب نمی‌شود بلکه ابزاری است که در پرتو آن می‌توان بشریت را در جامعه به نیک‌بختی رساند. ابن‌سینا شروع دکترین حکمرانی خود را مانند بسیاری از اندیشمندان الهی از مدنی بالطبع بودن انسان پی می‌گیرد. او معتقد است که زندگی افراد بشر، جز در اجتماع و قالب روابط اجتماعی مقدور نیست و تفاوت انسان و حیوان در خصلت جامعه‌گرایی اوست. از سوی دیگر ایشان عزلت‌نشینی صوفیانه و یا رهبانیت را مردود می‌شمارد و معتقد است که انسان بواسطه حضور در جامعه می‌تواند به نیک‌بختی، کمال و سعادت دست یابد.
اما نقطه عطف نگرش ابن‌سینا بر بسیاری از فیلسوفان مادی را می‌بایست در منشا قانونگذاری قلمداد نمود. او برخلاف بسیاری از اندیشمندان که اصالت را برای جامعه قائل هستند و محوریت اداره جامعه را بر پایه عقل عرفی یا عقل خود بنیاد تجویز می‌نمایند، معتقد است که جامعه آنگاه سبب کمال انسانی می شود که آدمی در زیر لوای قانون و قاعده و در سایه عدل زندگی کند و روابط خود را با روح تعاون و همکاری با سایر افراد، در پرتو مقررات درست و عادلانه تنظیم نماید؛ پس بهترین قوانین و مقررات که در جامعه اسلامی می‌بایست پیاده‌سازی گردد تا سعادت بشر در جامعه را به ارمغان آورد، همان قانونی است که از جانب پروردگار ارائه‌شده و از رهگذر پیامبران بر بشر نازل گردیده است، تا این خصلت بشری کامل گردد. (۱)
ایشان در رساله «السیاست» خود به صراحت بیان می‌کند که جامعه سیاسی، منشاء الهی دارد به این معنی که خداوند، انسان‌هایی را برای مدیریت اجتماع معین نموده است و آنها وظیفه اداره مردم را بر عهده دارند. (۲)
در امتداد این استدلال بالطبع ابوعلی سینا نمیتواند از نگرش قانونگذاری توسط مردم منهای دستورات الهی دفاع نماید. زیرا علی‌الاصول او به این نکته معتقد است که انسان طبعی سودجو و منفعت‌طلب دارد و اگر قانونگذاری و قاعده‌مند کردن روابط اجتماعی بنا به میل و خواهش او که همان نفس اماره است، صورت پذیرد، مسلماً تحت تأثیر شخصیت او قواعد را طوری تنظیم می‌کند که با اصول عدالت عام مغایرت داشته باشد؛ پس واضع قانون باید در مرتبه‌ای متعالی‌تر از اراده‌های فردی واقع باشد و ازاین‌رو هیچ احدی جز خداوند نمیتواند منشاء تشریع مقرراتی ازلی و ابدی و در جهت خیر دنیوی و اخروی باشد (۳)، ضمن آنکه در اندیشه ابن سینا عقل انسانی به تنهایی از ظرفیت کافی در جهت برنامه‌ریزی برای کمال و نیک‌بختی انسان برخوردار نیست چرا که عقل در فهم بسیاری از مفاهیم فرا ماده و یا قوانین طبیعت ناتوان است.
او در فصل دهم کتاب «الهیات شفا» شریعت را منشأ اصلی وضع قوانین می‌داند که چارچوب کلی قوانین مورد نیاز حکومت و جوامع بشری از آن استخراج می‌شود؛ بر این عقیده است که در امر قانونگذاری، اختراع -به معنی بطلان احکام الهی- امکان ندارد و شریعت نازل‌شده آسمانی می‌بایست به عنوان مبنای زندگی مدنی قرار گیرد؛ ولی با این‌حال معتقد است که در شریعت فقط چارچوب اصلی و به‌اصطلاح، قوانین اساسی و بنیادین بیان شده است، اما قانونگذاری با توسل به اجتهاد و با استفاده از نظرات اهل مشورت یعنی نخبگان و کارشناسان با نظارت کلی خلیفه، امام یا سائس مدینه صورت می‌گیرد؛ او از مهم‌ترین شرایط حاکم را داناترین فرد نسبت به احکام الهی می‌داند زیرا او در موارد اختلاف و نزاع قانونگذاری می‌نماید و به‌عنوان فصل الخطاب در جامعه عمل می‌نماید؛ ابن‌سینا معتقد است که در صورت وجود شورش در جامعه اسلامی، مردم ملزم به مقابله با شورشیان هستند و درصورتی‌که توانایی مقابله داشته باشند و استنکاف نمایند، مرتکب عصیان و حرام الهی شده‌اند(۴)، بر این اساس او نافرمانی مدنی و انقلاب را در صورت زمامداری امام عادل در جامعه نمی‌پذیرد.
در اندیشه وی، مبنای تغییر قانون بر اساس مصلحت فقط با ابزار اجتهاد در متون دینی محقق می‌شود و فقط از این طریق است که قوانین متناسب با اوقات متغیر امکان وضع دارد، و از این طریق است که در امر قانونگذاری میان عقل و وحی جمع می‌شود؛ قوانین شامل حوزه‌های دنیوی و اخروی یعنی مادی و معنوی هر دو می‌گردد، و مدینه و اجتماع انسانی از هیچ‌یک از این دو حوزه بی‌نیاز نیست.(۵)
ابن‌سینا در نمط نهم اشارات نیز چنین بیان می‌کند که چون انسان به‌تنهایی نمیتواند تمامی نیازهای خود را برطرف کند و نیازمند همراهی و مشارکت دیگران در تأمین نیازهای خود است، لذا به‌ناچار از طریق دادوستد سعی بر تأمین نیازهای خود می‌کند؛ معاملات نیز باید بر پایه عدالت شکل گیرند و آنچه عدالت را تضمین می‌نماید، مجموعه قوانینی است که از طرف قانون‌گذار وضع شده است؛ ازآنجاکه قانون‌گذار باید نسبت به سایرین از برتری ذاتی برخوردار باشد لذا جامع‌ترین قانون‌گذار خداوند متعال است که از طریق پیامبر خود قوانین شریعت را بیان می‌کند.(۶)، پس اگر قانون الهی است و قوانین از سمت خداوند متعال قابلیت وضع دارند، وضع قانون بر خلاف احکام الهی متصور نیست و افراد نمی‌توانند بر خلاف اوامر الهی در جامعه عمل کنند.
بر اساس منظومه فکری ابن سینا می‌توان چنین بیان نمود که قوانین ریشه در حکم و امر الهی دارند و به‌صورت ثابت و تغییر ناپذیرند و بر افراد جامعه لازم است که از این احکام پیروی نمایند تا به کمال مطلوب برسند. لذا در جامعه اسلامی، نمی‌توان قوانینی برخلاف احکام الهی وضع نمود و وظیفه قانونگذاری صرفاً بر عهده حق متعال است و افراد جامعه نیز ملزم به رعایت احکام الهی هستند و امکان سرپیچی یا عملکرد خطا در جامعه وجود نخواهد داشت زیرا وصول به کمال مطلوب انسانی را به خطر می اندازد.
پی نوشت‌ها/
۱)سید ابوالفضل قاضی، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: نشر میزان، 1395، ص 155.
۲)ابن سینا، کتاب السیاست، قاهره: نشر دارالعرب، 1985م، ص 4.
۳)سید ابوالفضل قاضی، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: نشر میزان، 1395، ص 155.
۴)حسین ابن عبدالله ابن سینا، الالهیات من کتاب الشفاء، تصحیح و تعلیقه حسن زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1376، ص 502-520.
۵)ابوالفضل شکوری، فلسفه‌ی سیاسی ابن‌سینا و تاثیر آن بر ادوار بعدی، قم: عقل سرخ، 1384، ص 319.
۶)حسین ابن عبدالله ابن سینا، الاشارات و التنبیهات، ج3، تصحیح حسن زاده آملی، 1386، ص 1033.
پایان پیام/248
منبع: شبستان
کلیدواژه: اندیشه ابن سینا قانون گذاری ابن سینا احکام الهی امر الهی بر اساس
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت shabestan.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «شبستان» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۵۱۴۴۴۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
نابودی طاغوت وعده صادق الهی است
حجت‌الاسلام و المسلمین حسن موسایی مسئول موقوفات، منابع پایدار، امور بین‌الملل حوزه علمیه هرمزگان و نایب رئیس مجمع فضلا و علمای استان در گفتوگو با خبرنگار مهر، در تبیین ویژگی‌های طاغوت، اظهار داشت: طاغوت در اسلام به معنای طغیان‌گر و تجاوز کننده از حدود الهی شناخته می‌شود، حدودی که سراسر منطبق با فطرت آدمی وضع شده است بنابراین افراد و قدرت‌هایی که بر خلاف فطرت رفتار کنند را باید طاغوت بدانیم.
وی افزود: بر اساس فطرت، همه ما از ظلم، قتل، دروغ، فحشاء، تزویر و ریا انزجار داریم؛ هیچکس را نمی‌توان پیدا کرد که بگوید از مورد ظلم واقع شدن لذت می‌برد یا دوست دارد به واسطه دروغ در معرض اطلاعات غلطی قرار بگیرد از این رو با توجه به اینکه این اعمالِ دارای منافات با سرشت آدمی، جامعه را از مسیر رستگاری دور می‌کند مؤمنین باید برای جلوگیری از انحرافات عمومی در مقابل طاغوت بایستند.
مسئول امور بین‌الملل حوزه علمیه هرمزگان، تأکید کرد: نتیجه سکوت در مقابل اعمال خلاف واقع، طاغوتیان رسیدن به موضعی است که جامعه اسلامی در سال ۶۱ هجران به آن رسید و در برابر سکوت عده‌ای و همراهی عده‌ای دیگر امام جامعه به بدترین شکل ممکن به شهادت رسید؛ شهادت رهبر جامعه مسلمین تاوان بی‌تفاوتی مسلمانان به اعمال ضد اسلامی و انحرافات بود و همین بی‌تفاوتی زمینه را برای جنایات بعدی هموار کرد.
موسایی عنوان‌کرد: شناختن منافق کار بسیار سختی است اما شناختن طاغوت سهل و دسترس پذیر است، کافیست به دقت به اطراف خود نگاه کنیم؛ امروز چه کسی کشورهای دنیا را به بهانه‌های واهی تحریم می‌کند؛ بازار اسلحه و سلاح‌های کشتار جمعی در دست چه کسانی است؟ چه کشوری قطعنامه‌ها را بر علیه رژیم منحوس صهیونیستی وتو می‌کند؛ حامی اصلی شبکه‌های دروغ‌پرداز معاند کدام کشور است؟ قطعاً پاسخ همه این سوالات ایالات متحده آمریکا است که امام امت به حق آن را شیطان بزرگ نامید.
نایب رئیس مجمع فضلا و علمای استان هرمزگان بیان‌کرد: رژیم منحوس صهیونیستی نیز مصداقی عینی برای طاغوت است که حافظ منافع شیطان بزرگ در غرب آسیا است اما این‌ها غافل هستند از اینکه خداوند وعده داده است ظالمین و طاغوت را نابود سازد.
وی ادامه داد: قرآن در آیه ۵۳ سوره ذاریات قوم حضرت نوح را پیرو طاغوت معرفی کرده، قومی که به بلای بد دچار شدند و صغیر و کبیرشان در طوفان الهی غرق شدند؛ وقتی به این ماجرا می‌نگریم می‌بینیم مقام و منزلت حیواناتی حضرت نوح علیه‌السلام جمع آوری کرد از انسان‌های پیرو طاغوت بالاتر بود چرا که آنها لیاقت نجات پیدا کردند اما انسان‌های طغیان‌گر در سیل تعدی به حدود الهی غرق شدند.
استار حوزه و دانشگاه با اشاره به آیات ۲۱ و ۲۲ سوره نبا گفت: جهنم کمین‌گاهِ اهالی طاغوت است و پیروان طاغوت در واقع هم در این دنیا به جهنم کشیده خواهند شد و هم در آن دنیا چرا که نابودی طاغوت صادق‌ترین وعده الهی است و این نابودی با خار و خفیف شدن همراه خواهد بود چنانچه در هفتم اکتبر شاهد بودیم رژیم صهیونیستیِ مغرور و متکبر که به گنبد آهنینش می‌نازید در برابر یک گروه ساده از مقاومت فرو پاشید و جمهوری اسلامی ایران نیز در عملیات وعده صادق به همگان نشان داد که بُتی که از این رژیم در ذهن کشورهای جهان و منطقه ساخته‌اند حتی با یک هلُ در سیلاب جنایات خود و خون بی‌گناهان غرق خواهد شد.
کد خبر 6089460
خودکشی از رزیدنتها به پزشکان رسیده؛ چرا دکتر سمیرا آلسعیدی خودکشی کرد؟/ «خودکشی پزشکان بهمثابه یک انتحار اجتماعی است»